Blockchain to coś zdecydowanie więcej niż kryptowaluty, to technologia, dzięki której możliwe jest dokonywanie coraz bardziej skomplikowanych operacji – o wiele bardziej złożonych, niż uzgadnianie sald na bitcoinowych portfelach i ma ona szansę stać się podstawą nowej generacji internetu. Smart kontrakty (zwane też inteligentnymi umowami) stały się możliwe do zastosowania wraz z odkryciem bezpiecznej technologii rozproszonego rejestru, użytej z sukcesem oraz na wielką skalę w Bitcoinie, zaś drzwi do ich praktycznego zastosowanie otwarły się wraz z powstaniem Ethereum – blockchaina stworzonego z myślą o inteligentnych umowach właśnie.
SPIS TREŚCI:
Czym są smart kontrakty?
Smart kontrakty mają postać kodu komputerowego, z odpowiednio zaprogramowanymi warunkami, który podlega samorealizacji w momencie ich spełnienia. Inteligentne umowy mogą mieć zapisaną także opcję automatycznego wdrożenia zapisów, mogą negocjować warunki umów czy automatycznie weryfikować ich spełnienie – a wszystko to bez udziału centralnej organizacji.
Opierają się na tych samych elementach co blockchain – kryptografii i funkcji haszującej, a także odporności na bizantyjskie wady (Byzantine Fault Tolerance – problem bizantyjskich generałów), decentralizacji i rozproszonym rejestrze danych. Ich logika bierze się jednak z tradycyjnych systemów prawnych i smart kontrakty są ich następcą. Jednak element ludzki będzie nadal obecny np. w przypadkach gdy trzeba poprawić kod czy jeśli zaistnieje spór. Tradycyjne umowy, oprócz nadal przeważającej formy papierowej, charakteryzują się czasochłonną i kosztowną realizacją, gdyż wymagane jest zaangażowanie stron trzecich, co może też prowadzić do niejednoznacznych sytuacji, gdzie w przypadku sporów może zaistnieć konieczność wystąpienia na drogę sądową.
W wywiadzie, którego udzielił stacji Comparic24tv prezes Izby Gospodarczej Blockchain i Nowych Technologii (IGBiNT) Robert Wojciechowski, opowiada on m.in. czym są smart kontrakty oraz podaje przykłady ich zastosowania.
Jak powstają smart kontrakty oraz analogia z API
Smart kontrakty są najczęściej tworzone przez programistów za pomocą specjalnych narzędzi, z wykorzystaniem języków programistycznych takich jak Solidity, C++, Python czy Java. Przekształcają oni zapisy uzgodnione przez strony w tradycyjnym języku na kod. To kod komputerowy określa warunki, skutki oraz zobowiązania stron, a także kary w zależności od zaistniałej sytuacji. Zapis w postaci kodu jest następnie automatycznie uruchamiany i wdrażany.
Inteligentne umowy są, po kryptowalutach, najbardziej powszechnym zastosowaniem technologii blockchain. W przypadku spełnienia warunków, zapisy ulegają automatycznej realizacji, np. w postaci zwolnienia środków. Pozwalają na zdecentralizowaną automatyzację wielu procesów, zwłaszcza tam, gdzie dochodzi do wymiany pomiędzy stronami czegokolwiek, co ma wartość, np. środków pieniężnych, akcji lub udziałów w spółkach, nieruchomości, punktów w programach lojalnościowych etc. Działają na zasadzie „jeżeli – wówczas”.
W szerszym ujęciu inteligentne umowy na blockchainie odgrywają podobną rolę, co środowisku internetowym Application Programming Interfaces (API – zestaw funkcji i procedur umożliwiających użytkownikom interakcje z aplikacjami, zaś aplikacjom komunikowanie się pomiędzy sobą).
Zobacz również: Chainlink – rewolucja w świecie smart kontraktów? Wystartował mainnet
Łączą one zdecentralizowane bazy danych na blockchainie z aplikacjami posiadającymi interfejs użytkowika, którymi w przypadku tej technologii są zdecentralizowane aplikacje (dAppy), te z kolei mogą wykorzystywać jeden lub kilka smart kontraktów, z których każdy umożliwia wykonywanie rożnych funkcji lub transakcji. Np. w aplikacji finansowej jeden kontrakt może umożliwiać użytkownikowi np. przesyłanie i otrzymywanie środków, podczas gdy inny uzgadnia plan spłat.
Jak działają smart kontrakty?
Po stworzeniu kodu, jest on szyfrowany i przesyłany w ramach rozproszonej sieci do komputerów (węzłów), które ją tworzą. Może to nastąpić za pomocą blockchaina publicznego, takiego jak Ethereum, prywatnego (np. R3 Corda) lub hybrydowego (np. XinFin). Po czym węzły uzgadniają między sobą wynik realizacji kodu a następnie aktualizują wszystkie rejestry i monitorują zgodność z warunkami kontraktu.
Sieci węzłów blockchaina, w powszechnym rozumieniu służące do zatwierdzania transakcji, w przypadku smart kontraktów sprawdzają czy wszystkie warunku danej umowy zostały spełnione, eliminując w ten sposób potrzebę pośrednika w postaci prawnika czy notariusza, zaś w bardziej ogólnym ujęciu, jednostki centralnej. Z uwagi na transparentny charakter smart kontraktów, strony transakcji mogą śledzić wszystkie etapy realizacji umowy.
Kto wymyślił smart kontrakty?
Nick Szabo, amerykański naukowiec i kryptograf jako pierwszy odkrył, że zdecentralizowany rejestr może być wykorzystany do samowykonujących się kontraktów cyfrowych oraz rozwinął ideę zapisu umów w postaci kodu. Ogłosił to w roku 1994 w referacie zatytułowanym Smart kontrakty (Smart Contracts). W celu lepszego zobrazowania jak one działają, przyrównał on smart kontrakty do automatów sprzedających napoje czy słodycze. Po wprowadzenie odpowiedniej kwoty, otrzymujemy w zamian produkt bez potrzeby strony trzeciej. Kolejna jego publikacja ujrzała światło dzienne w roku 1996, zatytułowana Smart Kontrakty: elementy składowe rynków cyfrowych (Smart Contracts: Building Blocks for Digital Markets).
Szabo zdefiniował smart kontrakty jako zbiór obietnic, określonych w formie cyfrowej, zawierający protokoły poprzez której strony umowy wywiązują się ze swoich obietnic. W gruncie rzeczy swoim odkryciem wyprzedził on rzeczywistość, gdyż inteligentne umowy zaczęły być stosowane na szerszą skalę dopiero wraz z powstaniem platformy Ethereum, która tak naprawdę jest zdecentralizowanym, globalnym komputerem opartym na blockchainie.
Zalety i wady smart kontraktów
Większość zalet inteligentych umów wynika z właściwości technologii, na bazie której działają, czyli blockchaina.
Zalety:
- Niezmienność i bezpieczeństwo: kod tworzący smart kontrakt będzie działał w sposób, w jaki został zaprogramowany tak długo jak działa blockchain, na którym został uruchomiony. Dzięki temu można tworzyć odporne na cenzurę, zdecentralizowane aplikacje, odporne na przerwy w działaniu serwerów a także na manipulacje ze strony nieuprawnionych do tego stron. Za bezpieczeństwem stoi technologia blockchain.
- Autonomiczność i brak konieczności zaufania do stron: w momencie spełnienia określonych warunków, automatycznie uruchomione zostaną zaprogramowane wcześniej funkcje bez udziału użytkowników, zaś dane lub aktywa zostają samoczynnie przesłane lub zatrzymane.
- Otwarto źródłowy charakter: kod, za pomocą których tworzone są smart kontrakty, jest z reguły otwarto źródłowy i dostępny dla każdego. Dzięki transparentności możliwe jest jego sprawdzenie przez członków społeczności oraz znacznie utrudnione jest umieszczenie elementów złośliwych.
- Eliminowanie potrzeby korzystania z pośredników (ang. disintermediation), np. podczas sprzedaży nieruchomości nie ma potrzeby angażowania prawnika, notariusza czy pośrednika obrotu nieruchomościami.
- Szybkość i efektywność: dzięki temu, że umożliwiają bezpośrednie transakcje między stronami bez udziału pośredników, zmniejszają ponoszone koszty usprawniając procesy transakcyjne (w tym czasochłonne procedury związane z obiegiem dokumentacji w formie papierowej.
- Precyzja i transparentość: smart kontrakty posiadają zakodowane na poziomieprogramistycznym szczegółowe parametry. Strony mogą zweryfikować przebieg transakcji. Najnowsze generacje smart kontraktów posiadają także mechanizm szczegółowej weryfikacji poprawności zapisów.
Wady:
- Niezmienność może stanowić o słabości smart kontraktów gdy wystąpią błędy w kodzie. W przypadku, gdy zostanie on uruchomiony na blockchainie, jest bardzo trudno go zmienić. Ponieważ smart kontrakty często odpowiedzialne są za transakcje na aktywach, jeden błąd może kosztować nawet miliony dolarów, co miało miejsce w ataku hakerskim DAO (DAO hack), do którego doszło z powodu luki w kodzie Ethereum. Skradziono wówczas ether o wartości 50 mln USD. Strona smart kontraktu może także celowo wprowadzić błąd, który działa na jej korzyść.
- Kwestie prawne – z uwagi na to, że smart kontrakty stanowią stosunkowo nową technologię, brakuje precedensów dotyczących tego, jak traktować je pod względem prawnym, w tym w świetle przepisów obowiązujących w różnych jurysdykcjach oraz rozwiązywania ewentualnych sporów oraz kto jest odpowiedzialny w przypadku wystąpienia błędów. Sędzia po otrzymaniu smart kontraktu powoła biegłego, którym będzie informatyk. To co powie biegły będzie praktycznie wyrokiem. Inną kwestią jest jaki sąd ma rozstrzygać sprawę, jeśli nie zostanie to zapisane w smart kontrakcie.
- Nie można kontrolować pewnych ryzyk – w tradycyjnych systemach można np. opóźnić płatność, gdy strona nienależycie wywiązuje się ze zobowiązań.
- Koszty – przechowywanie danych na blockchainie nadal potrafi być dość kosztowne – obliczenia dokonywane są przez wszystkie węzły w sieci.
Zastosowanie smart kontraktów
Najprostszym przykładem może być proces zakupu mieszkania. Obecnie jest to dość złożony proces, który wymaga zaangażowania szeregu osób trzecich w charakterze pośredników, takich jak agent ds. obrotu nieruchomościami, bank udzielający kredytu hipotecznego, notariusz podczas podpisania umowy kupna czy prawnik, który taką umowę przygotuje.
W przyszłości nieruchomości wraz z wszelkimi elementami charakterystycznymi, będą zapisywane na blockchainie wraz z elektronicznym tytułem własności, z którego wynika, że nie ma żadnych obciążeń. Po wpłaceniu zaliczki mamy do wglądu na blockchainie całą historię nieruchomości – nie ma potrzeby polegania na prawniku.
O zastosowaniu smart kontraktów m.in. w branży samochodowej i nieruchomościach opowiada znany youtuber z branży blockchain i kryptowalut Ameer Rosic.
Inne zastosowania smart kontraktów:
- Jako programowalne pieniądze z zapisanymi warunkami ich wypłaty, co znalazło zastosowanie m.in. w ICO – większość projektów przeprowadzających finansowanie w tym trybie wykorzystuje smart kontrakty. Inwestorzy przesyłają środki np. w postaci etheru na adres odpowiedniego smart kontraktu, który automatycznie wypłaca im odpowiednią liczbę tokenów. Inny przykład to funkcja escrow na serwisach aukcyjnych. Kupujący przesyła środki na specjalny rachunek powierniczy, które zostają zwolnione w momencie otrzymania przez nabywcę towaru.
- Cyfrowe ID – dane osobowe są zapisane na blockchainie, zaś osoba, której one dotyczą decyduje w jaki zakresie je udostępnić. Smart kontrakty umożliwiają także ograniczenie kradzieży tożsamości oraz ułatwiają prowadzeniu weryfikacji w ramach KYC, a także podczas podróżowania i kontrolach imigracyjnych na granicach.
- Głosowanie: we wszelkiego rodzaju wyborach – minimalizują przypadki fałszerstw (głosy zapisane są na blockchainie), usprawniają procesu liczenia głosów oraz znacznie przyśpieszają proces głosowania – odbywa się online. Przykład: Estonia, Zachodnia Wirginia.
- Zarządzanie – smart kontrakty usprawniają przepływ pracy (workflow), skracają czas wymagany do uzyskiwania zatwierdzeń, podpisów a także eliminują sprzeczności, które mogłyby prowadzić do opóźnień czy sporów sądowych.
- Wbudowanie smart kontraktów w obiekty fizyczne takie jak samochód czy nieruchomości, dzięki czemu kontrolę nad nimi mieliby prawowicie właściciele lub osoby uprawnione. Także jako podstawowy element w ramach internetu rzeczy (Internet of Things – IoT).
- Kredyty hipoteczne, samochowe, etc: usprawnienie procesu rozpatrywania wniosków, gdzie mamy do czynienia z wieloma rodzajami danych: o dochodach, zdolności kredytowej, poziomie wydatków, etc.
- Łańcuchy dostaw: śledzenie praw własności do produktów na różnych etapach, śledzenie lokalizacji i wywiązywania się kontrahentów ze zobowiązań.
- Ubezpieczenia: automatyczne rozliczanie szkód i wypłata odszkodowań, naliczanie wysokości składek, zgłaszanie zdarzeń (np. przy opóźnieniach lotów).
- Służba zdrowia: bezpieczny przesył danych pacjentów, dzięki czemu mają oni kontrolę nad danymi medycznymi; przy zarządzaniu receptami, wynikami badań, realizacji zamówień.
Smart kontrakty a prawo
Jak zauważa w swoim wystąpieniu Tomasz Zalewski z kancelarii prawnej Wierzbowski Eversheds, prawo cywilne dopuszcza dowolność form wyrażania woli. Ale na obecną chwilę inteligenta umowa nie może istnieć w próżni prawnej (niezależnie od systemu prawnego). Trudno jest również sprawić, by smart kontrakt regulował 100% relacji między stronami. Mogą one w umowie zawrzeć bardzo dużo, ale np. w polskim prawie są 3 ograniczenia: właściwość stosunku pranego, ustawa i zasady współżycia społecznego. Czyli praktycznie nie da się zawrzeć wszystkiego, np. jak ocenić, że dołożono należytej staranności przy wykonaniu umowy.
Zobacz również: Rozstrzyganie sporów na blockchainie staje się rzeczywistością
Zdaniem Zalewskiego w przyszłości będziemy mieć często do czynienia z gotowymi smart kontraktami, powszechnie podpisywanymi np. przez konsumentów. Teoretycznie nie muszą one zawierać zapisu o tym, którego kraju przepisy mają do niego zastosowanie. Ale co w przypadku błędu albo zastosowania klauzul niedozwolonych, lub gdy konsument będzie chciał odstąpić od umowy w związku z przysługującymi mu prawami? Według niego smart kontrakty mają sens gdy są elementem większej części, np. tradycyjnej umowy. Także im bardziej scyfyzowany jest dany sekor, tym lepiej sprawdzają się w nim inteligentne umowy
Przyszłość smart kontraktów
Pomimo tego, że Bitcoin ma możliwość obsługiwania smart kontraktów, dopiero powstanie Ethereum przyczyniło się do ich popularyzacji i zastosowania, także dzięki specjalnemu językowi do ich pisania – Solidity.
W międzyczasie powstał cały szereg innych platform, takich jak NEO, Stellar, Waves, EOS, Cardano, Tron czy Tezos, zapewniających różne funkcjonalności, o różnym stopniu decentralizacji i mechanizmach osiągania konsensusu. O najpopularniejszych z nich opowiada w zamieszczonym poniżej wystąpieniu Bartosz Bilicki z Trifinity.io.
Smart kontrakty mają potencjał wprowadzenia innowacyjnych a jednocześnie burzących dotychczasowy porządek zmian. Mogą zastąpić pracę całych sztabów prawników, notariuszy oraz wszelkiego rodzaju pośredników, np. w handlu nieruchomościami, ubezpieczycieli a także banków.
Jak zauważył cytowany wcześniej Tomasz Zlalewski, Smart kontrakty wstrząsnęły zasadami zapisanymi w prawie cywilnym, których podstawy nie zmieniały się od tysięcy lat – wiele elementów pochodzi z prawa rzymskiego. „Elektronizacja obrotu prawnego sprawia, że wszystko się wali.”
Zapisz się do newslettera Comparic.pl >>
| Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu. Bądź na bieżąco! Obserwuj nas w Wiadomościach Google. Obserwuj nas >> |
